Cengiz Han yönetiminde Moğol istilası, İslam dünyasında ilmi gelişmelerin gerilemesine ve İslam medeniyetinin altın çağının sonunun gelmesine sebep oldu. 1243 Kösedağ savaşıyla Anadolu’yu yönetmeye başlayan Moğollar, 13. Ve 15. yüzyıllarda bu bölgede hem teşkilatçılık hem kültür yönlerinden bazı etkiler bırakmışlardır. Bu dönemde Osmanlılar’da, Anadolu beyliklerinde, Karakoyunlular’da ve Akkoyunlular’da devlet teşkilatı ile orduda görülen Dergah, Devlethane gibi kurumların, Cebeli ve Cebeci gibi kavramlarının kullanışı Moğollardan alınmıştır. Hukukta kullanılan Yasak, Yasa maliyede Tamga, Kopçur gibi Han, Hakan ve Nöker unvanlarının kullanışı da Moğollardan alınmıştır. İlhanlılardan Osmanlılara geçmiş olan bir sistem de, önemli kişilere maaş zammı olarak tahsis edilen Osmanlılar’daki Arpalık sistemidir ki buna İlhanlılarda Tonluk denilmiştir. Cengiz Han’ın ölümünden sonra Ögeday han seçildi, daha sonra imparatorluğun başına sırasıyla Güyük ve Mengü geçtiler. Mengü Han Moğol tahtına geçtikten sonra kardeşi Hülagu’yu Ortadoğu’nun tamamını fethetmesi için görevlendirmiştir. Hülagu önce Alamut’u ele geçirerek buradaki İsmaili tarikatına son verdi, sonra da Bağdat’a girip Abbasi halifesini öldürerek Abbasi hilafetine son verdi. Hülagu önderliğinde Ortadoğu’ya gelen Moğol işgal kuvvetlerinin yörede yaydığı korku dolayısıyla, o tarihlerde siyasi, ticari ve sosyal bakımdan güvenli bölge konumunda bulunan Anadolu’ya büyük bir göç olmuştur. 1243’teki Kösedağ yenilgisine kadar Anadolu bu özelliğini korumuştur. Bu tarihten sonra Anadolu her geçen gün biraz daha Moğol tehdidi altına girmiştir. Bundan dolayı Moğolların Kösedağ galibiyeti ve sonrasında Hülagu’nun gelmesiyle Türkistan’da yerleşik hayata geçmiş ziraat, ticaret ile meşgul çevreler yanında daha önce Türkistan’ın değişik şehirlerindeki tekke, zaviye ve medreselerde yetişmiş, devrin meşhur alimleri de kendileri için güvenli gördükleri Anadolu’ya sığınmışlardır. Bu nüfus akışının sonucu olarak konar göçer Türkmen unsuru Anadolunun demografik yapısını değiştirirken, yerleşik hayattan kopup gelen alim ve tacirlerde Anadolu’nun sosyal yapısını büyük ölçüde değiştirmiştir. Moğolların işgal ettikleri topraklar üzerinde yaşayan halkın çoğunluğunun Müslüman olmasından dolayı Moğolları İslam düşmanı olarak tanımlamamız doğru değildir. Moğol harekatı sonucu Anadolu’nun etnik yapısında meydana gelen değişme olayı bir Moğollaşma ile sonuçlanmamış, aksine ülkenin belirli kesimlerinde Türkleşmeyi hızlandırmışlardır. Moğollar Anadolu’da devlet teşkilatı ve kültür alanlarında bazı etkiler de bırakmışlardır. Orduda, hukukta ve maliyede Moğol etkileri görülmüş, bazı unvanlar Moğollardan alınmıştır. Moğol harekatı her ne kadar şehirlerin harap olmasına, insanların perişan olmasına yol açmışsa da Anadolu’da nüfusunun artmasına ve bunun sonucu olarak da Türkiye Selçukluları Devleti’nin dağılmasına sonrada Anadolu tarihinde Beylikler Devri’nin başlamasına sebep olmuştur.
Yorumlar
Yorum Gönder