Moğolların Orta Doğu Ve Anadoluya Etkileri - Aydın Serhad Ayebe

Moğol İmparatorluğu 1206’da Cengiz Han tarafından kurulmasından kısa bir süre sonra fetihlerle genişlemeye başlamış ve 1243 yılında Anadolu’yu hakimiyeti altına almıştır. Cengiz Han ölmeden önce devletinin topraklarını dört oğlu arasında paylaştırmıştır. Cengiz Han’ın en büyük oğlu olan Cuci Cengiz Han’dan önce ölmüş olduğu için onun oğlu olan Batu’ya Karadeniz’in kuzeyi verilmiştir Batu burada Altın orda devletini kurmuştur. Cengiz Han ikinci oğlu Çağatay’a Türkistan bölgesini vermişti Çağatay da burada kendi adıyla anılan Çağatay hanlığını kurmuştur, Cengiz Han üçüncü oğlu Ögeday’ın devletin başına geçmesini vasiyet etmişti, en küçük oğlu Tuluy’a ise imparatorluğun merkezi olan Moğolistan verilmişti. Böylece hanedan içinde Moğolistan’daki büyük hana bağlı özerk hanlıklar ortaya çıkmış, ileriki yıllarda da hanedanın bu kolları arasındaki hakimiyet mücadeleleri yüzünden imparatorluk parçalanmıştır. Cengiz Han, kurduğu büyük imparatorluğun topraklarını sağlığında dört oğlu arasında paylaştırmıştı, ama imparatorluğun yönetimini Ögeday’a bıraktığı için bu paylaştırma imparatorluğun devletlere bölünmesi anlamını taşımıyordu. Ancak hanedanın sonraki üyeleri babalarının miras hakkına dayanarak, zamanla onları ayrı birer devlete dönüştürecek olan yönetim anlayışını benimsediler. Bütün bu gelişmeler, Moğol imparatorluğunda zamanla dört farklı hanedanın oluşmasına sebep oldu. İlhanlılar, Çağataylılar, Ögedaylılar ve Altın orda, kuruluşlarında büyük hana bağlı olan bu hanedanlar zamanla hüküm sürdükleri bölgelerde bağımsız birer Moğol devleti konumuna geldiler.

Cengiz Han’ın ölümünden sonra Ögeday han seçilene kadar imparatorluğun başına Tuluy geçti, sonrasında yapılan kurultayda Ögeday han seçildi, daha sonra imparatorluğun başına sırasıyla Güyük ve Mengü geçtiler. Mengü Han, Moğol tahtına geçtikten sonra kardeşlerinden Kubilay’ı Çin’e gönderirken Hülaguyu’da batı fetihlerini yönetmek için İran’a gönderdi. Ceyhun nehrini geçip Horasana giren Hülagu İran, Irak, Azerbaycan ve Anadolu da hüküm sürecek olan İlhanlı devletini kurdu. Hülagu önce Alamut’u ele geçirerek buradaki İsmaili tarikatına son verdi, sonra da Bağdat’a girip Abbasi halifesini öldürerek Abbasi hilafetine son verdi. Hülagu böylece geniş bir coğrafyayı idaresi altına almış bulunuyordu. Askeri harekatını Suriye’ye yönlendiren Hülagu, 1260 senesinde Memluk sultanı Baybars tarafından Ayn Calut ta ağır bir yenilgiye uğratıldı, bu savaş Moğolların ilerleyişini durduran ilk savaş olarak tarihe geçti. Gazan Han’ın İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte yakın doğu kültürünün etkisine giren İlhanlılar 1335 senesinde çıkan taht kavgaları yüzünden tarih sahnesinden silindiler.

11. yüzyılın son çeyreğinde Anadolu da kurulan devletlerden birisi olan Anadolu Selçuklu Devleti, en parlak dönemini Sultan 1. Alaattin Keykubad’ın saltanatı sırasında yaşamıştır. Moğolların gücünün farkında olan 1. Alaattin Keykubad, 1235’te Moğol kağanı Ögeday’ın kendisine bağlılık teklifini, kendi devletini korumak için kabul ederek Moğol İmparatorluğunun bir vassalı olmuştur. Ancak, 1. Alaattin Keykubad’ın ölümünden sonra tahta çıkan, oğlu 2. Gıyaseddin Keyhüsrev’in saltanatı sırasında devlete sığınmış olan Harezmli beylerin çoğunun ülkeyi terk etmeleri ve Baba İshak Ayaklanması gibi olaylar devleti zayıflatmıştır. Moğol ordusunun 1243’te Kösedağ’da Anadolu Selçuklu Devletini yenilgiye uğratması üzerine de Anadolu’daki Moğol hakimiyeti dönemi başlamıştır. Moğollar Anadolu da devlet teşkilatı ve kültür alanlarında bazı etkiler de bırakmışlardır. Orduda, hukukta ve maliyede Moğol etkileri görülmüştür.